Hoe ziet de toekomst van de pensioenen eruit in België?

​

Hoe beoordeelt u de ambtstermijn van minister Karine Lalieux?

Als ik de balans moet opmaken van deze legislatuur, dan kan ik helaas niet veel goeds vertellen. Over hervormingen praten, allemaal goed en wel, maar in werkelijkheid is er niets gedaan om de financiële duurzaamheid van de pensioenen te garanderen en onze pensioenstelsels eerlijker en coherenter te maken. Er zijn een paar parametrische veranderingen geweest om meer rechten toe te kennen aan bepaalde categorieën mensen met een onvolledige of zeer korte loopbaan. Maar eigenlijk hadden we maatregelen moeten nemen om werk meer naar waarde te schatten. We hebben de bal duidelijk misgeslagen; er is nog heel wat werk aan de winkel, want ons pensioensysteem blijft financieel onhoudbaar en oneerlijk. Erger nog, de situatie is verslechterd als gevolg van de maatregelen die tijdens deze legislatuur zijn genomen (extra uitgaven van 0,7 of zelfs 0,9 procentpunt van het bbp tussen nu en 2070). België zal zich moeten verantwoorden tegenover Europa, want ons land had in het kader van het herstelplan beloofd om de pensioenen te hervormen ... De vorige regering was erin geslaagd om nuttige maatregelen te nemen die daadwerkelijk een impact hebben gehad op de financiële houdbaarheid van de pensioenen. Maar de huidige regering heeft absoluut gefaald.
 

Dus volgens u is de balans eerder negatief? 

Ja. België kan niet langer doen alsof zijn neus bloedt. De volgende regering zal uit haar pijp mogen komen en haar tanden moeten zetten in een échte pensioenhervorming. Maar we weten hoe het Belgische politieke systeem werkt. We stevenen waarschijnlijk opnieuw af op een regenboogcoalitie en dan wordt het weer moeilijk schot in de zaak te krijgen. Bovendien gaat het een tijdje duren, aangezien er niet meteen een regering zal worden gevormd en de pensioenen dus op een laag pitje zullen worden gezet. Het ziet ernaar uit dat het allemaal nogal complex wordt. Maar deze keer vrees ik dat we niet zullen ontsnappen aan de controles en sancties van Europa, en dat we noodgedwongen een einde zullen moeten maken aan onze struisvogelpolitiek.

Ik had gehoopt dat de bonte Vivaldi-regering met tastbare resultaten over de brug zou komen, net als de Commissie Pensioenhervorming 2020-2040. Die commissie, waar alle politieke stromingen vertegenwoordigd waren, kwam indertijd met een evenwichtige en duurzame oplossing op de proppen. Maar deze keer was er jammer genoeg geen sprake van zo'n oplossing.
 

U hebt het over 'echte pensioenhervormingen'. Maar Karine Lalieux heeft wel iets kunnen verwezenlijken, toch?

Nee, er is geen enkele constructieve hervorming doorgevoerd.
 

En de herinvoering van de pensioenbonus en het minimumpensioen dat is opgetrokken? Dat is toch niet niks? 

Ik denk dat we niet dezelfde definitie hebben van het woord 'hervorming'. Voor de minister betekent hervorming de rechten verbeteren van de mensen met de laagste pensioenen. Dat was vooral haar stokpaardje. Maar voor mij is dat geen hervorming. We zijn het er in ieder geval mee eens dat een verhoging van het minimumpensioen extra uitgaven met zich meebrengt en een averechts effect zal hebben, namelijk dat niet-werken wordt beloond en de mensen minder worden gestimuleerd om langer aan het werk te blijven. 

"Er is geen enkele constructieve hervorming doorgevoerd".​

Wat had de minister kunnen doen? Waar is ze tekortgeschoten?

Het ontbrak haar aan ambitie en politieke moed in haar programma. We hebben een hervorming nodig om de duurzaamheid van de pensioenen te garanderen in een context van een vergrijzende bevolking. Hiervoor moeten er meer mensen aan het werk. We hebben een pensioenstelsel nodig dat in overeenstemming is met deze doelstelling en waarbij werken meer wordt beloond dan niet werken. We moeten werknemers een duidelijke, ondubbelzinnige boodschap kunnen geven. Wie werkt, krijgt (aanzienlijk) meer pensioenrechten dan wie niet werkt. De hervorming moet ook de eerlijkheid tussen gepensioneerden herstellen. Er zijn nog steeds veel te veel verschillen tussen de verschillende pensioenstelsels (werknemers, ambtenaren en zelfstandigen), die niet langer steek houden. We moeten deze verschillen wegwerken en ervoor zorgen dat hetzelfde werk dezelfde pensioenrechten oplevert, ongeacht het statuut. Werk naar waarde schatten via de pensioenen, de verschillende pensioenstelsels hertekenen en harmoniseren, of meer werken op basis van de duur van de loopbaan en actuariële correcties invoeren om mensen te laten kiezen, daarmee zouden we een echt nuttige hervorming kunnen doorvoeren.
 

Dus de nieuwe regering gaat voor de pensioenen weer van nul beginnen?

Deze legislatuur heeft niets gedaan, dus eerlijk gezegd: ja, we moeten opnieuw rond de tafel gaan zitten om te praten over de echte problemen, zoals de inconsistenties tussen de verschillende pensioenstelsels. In ieder geval kan deze nieuwe regering niet verder gaan op het 'elan' van de vorige.
 

Hoe zit het met de tweede pensioenpijler? Daar heeft minister Lalieux nogal mee afgezien .... 

Sommigen hebben duidelijk geprobeerd om de tweede pijler te 'doden'; zij beweerden dat die pijler de bron was van alle kwaad in verband met de pensioentekorten. Maar aan de tweede pijler mag absoluut niet worden geraakt. Die moet zelfs aangemoedigd worden. We hebben die meer dan ooit nodig, omdat we in de eerste pijler nooit een passende vervangingsratio gaan hebben. Als we het evenwicht tussen de stelsels willen herstellen, speelt de 2e pijler bovendien een cruciale rol bij het evenaren van de vervangingsratio van ambtenaren. 

"De hervorming moet ook de eerlijkheid tussen gepensioneerden herstellen."

Dat is tenslotte nog steeds het beste middel om een sterke band tussen pensioen en werk te garanderen. Gelukkig is de belasting van de 2e pijler ongemoeid gelaten (op aandringen van de sociale partners). Jammer genoeg wordt deze materie steeds ingewikkelder, en dat is ook niet goed.
 

Wat denkt u dat de nieuwe regering gaat doen aan de pensioenen?

Ik hoop nu al dat ze zich de juiste vragen zal stellen en gaat zien waar het schoentje knelt. Ik denk dat de oplossing ligt in het naar waarde schatten van werk. En het pensioenbeleid moet het werkgelegenheidsbeleid ondersteunen. Iedereen is ervan overtuigd dat we meer mensen aan het werk moeten krijgen, dus pensioenen moeten mensen in staat stellen langer te werken. We vragen absoluut niet om te raken aan de pensioenen van mensen die bijna met pensioen gaan of mensen die al een deel van hun loopbaan achter de rug hebben. Maar voor de jongere generaties moeten we echt kijken naar een nieuw systeem dat eerlijker is en meer harmonisatie tussen pensioenstelsels nastreeft, want in het huidige systeem is er een te groot verschil tussen de verschillende stelsels en generaties.  Maar ik heb de indruk dat ze dat niet zullen kunnen klaarspelen in één legislatuur.
 

Nu even iets anders: we zitten in België met 500.000 langdurig zieken ... wat is er aan de hand? 

Voordat we nieuwe maatregelen nemen, denk ik dat we de situatie een beetje moeten schetsen en onszelf moeten vergelijken met andere landen. 500.000 langdurig zieken, dat is wel enorm veel! Eerst moeten we een onderscheid maken tussen oorzaken en remedies. Iemand met kanker moet niet dezelfde opvolging krijgen als iemand met een burn-out. Beide categorieën zijn uiteraard even belangrijk, maar de remedies en de aanpak zullen verschillend zijn. We moeten ook een onderscheid maken tussen wat de werkgever kan oplossen en wat een privéaangelegenheid is, en dan maatregelen uitwerken.
 

Wat zouden werkgevers beter kunnen doen om ervoor te zorgen dat die mensen sneller het werk hervatten? 

Ten eerste moeten we het paradigma veranderen en stoppen met werkgevers de schuld te geven van alles. Bedrijven ondernemen al lang stappen om de arbeidsomstandigheden minder zwaar te maken. Wat kunnen ze doen? De werkplek blijven aanpassen waar mogelijk. Preventieve maatregelen blijven nemen. Maar ze doen al veel. Tel daar de hele resem aan vakantiedagen, telewerk, flexibelere werktijden, nieuwe werkomgevingen ... nog bij; ik zou zelfs durven zeggen dat we nog nooit zoveel hebben gedaan voor het welzijn van werknemers, en toch zijn er nog nooit zoveel burn-outs, bore-outs ... geweest.

"We moeten aanvaarden dat kiezen soms verliezen is en dat het leven een combinatie is van goede en minder goede dingen."

De verantwoordelijkheid op dit gebied is drieërlei: de werkgever moet waarschuwingssignalen kunnen detecteren en waar mogelijk daarop reageren. Een moeilijke oefening, waarbij de werkgever waarschijnlijk ook hulp nodig heeft ... Bovendien is de werkgever niet de enige betrokken speler. Dokters en ziekenfondsen moeten er ook voor zorgen dat de arbeidsongeschiktheid niet telkens opnieuw wordt verlengd en dat de werknemer wordt aangemoedigd om zo snel mogelijk weer aan het werk te gaan. Ten slotte hebben werknemers zelf een grote verantwoordelijkheid in hun werkhervattingsproces. Ze moeten hun verantwoordelijkheid nemen en sommigen onder hen moeten leren hoe ze het werk moeten hervatten en het aspect 'werk' leren te waarderen in hun leven. Als individu moeten we aanvaarden dat kiezen soms verliezen is en dat het leven een combinatie is van goede en minder goede dingen.
 

Mijn oplossing?

Ik denk dat we sneller moeten handelen om te voorkomen dat mensen van de radar verdwijnen. De activeringsprocedures moeten op dezelfde manier worden ingevoerd als voor werklozen, waarbij we een duidelijk onderscheid maken op basis van de oorzaak van de ziekte. Het heeft geen zin om een werknemer die volop in een chemobehandeling zit weer naar het werk te sturen, maar voor andere ziekten kan dat wel. Nogmaals, ik denk dat de conclusie is dat we werk opnieuw naar waarde moeten schatten. En dat we werkgevers moeten helpen in plaats van ze te straffen, want uiteindelijk zijn zij ook het slachtoffer van langdurig ziekteverzuim. Zoals ik al zei, doen ze al heel veel met allerlei preventieve maatregelen, nieuwe technologieën, flexibiliteit en telewerk. Elke werkgever die iets kan doen om het welzijn van zijn werknemers te verbeteren, doet dat.